Οι παιδικές χαρές στην Αθήνα σήμεραΟ Δήμος Αθηναίων -και συγκεκριμένα ο Οργανισμός Νεολαίας και Άθλησης (ΟΝΑ) – έχει την ευθύνη του σχεδιασμού, της κατασκευής και της συντήρησης περισσότερων από 130 παιδικών χαρών, κυρίως μικρού ή μεσαίου μεγέθους σε έκταση (περίπου 250-500 τ.μ.).Ο εξοπλισμός αυτών των παιδικών χαρών περιλαμβάνει αποκλειστικά τυποποιημένα παιχνίδια – κούνιες, τσουλήθρες, τραμπάλες και σύνθετα όργανα – προσελκύοντας έτσι παιδιά ηλικίας ενός ως έξι χρονών, και αποκλείοντας τα λίγο μεγαλύτερα παιδιά, έξι ως δώδεκα χρονών. Λόγω της τυποποίησης και ομοιομορφίας, το ενδιαφέρον των παιδιών εξαντλείται γρήγορα με αποτέλεσμα να κάνουν ανορθόδοξη χρήση των παιχνιδιών (όπως ανάποδη ανάβαση στην τσουλήθρα την κούνια) και συχνά να καταφεύγουν ακόμα και σε βανδαλισμούς.

Το έδαφος στις παιδικές χαρές είναι στρωμένο με άμμο, χαλίκι ή χλοοτάπητα και στις πιο καινούργιες, με ταρτάν. Υπάρχουν συνήθως περισσότερα παγκάκια από όσα χρειάζονται, τοποθετημένα περιμετρικά του χώρου, και τα οποία προορίζονται κυρίως για την επιτήρηση των παιδιών από τους γονείς, ενώ, σπάνια οι παιδικές χαρές διαθέτουυν πλούσια βλάστηση καθώς οι φυτεύσεις θάμνων και δέντρων είναι ιδιαίτερα περιορισμένες. Τέλος, λόγω ασφάλειας, οι παιδικές χαρές περιφράσσονται με ψηλά, τυποποιημένα, μεταλλικά κάγκελα που τις αποκόβουν από τον υπόλοιπο δημόσιο χώρο.

Κατά συνέπεια, οι μισές περίπου παιδικές χαρές είναι σήμερα πιστοποιημένες από τον Ελληνικό Οργανισμό Τυποποίησης (ΕΛΟΤ) τηρώντας τις προδιαγραφές ασφάλειας σχετικά με τον εξοπλισμό, τις κατασκευές και τις παροχές, ενώ, οι υπόλοιπες είναι κατά πλειοψηφία υποβαθμισμένες και συχνά επικίνδυνες, λόγω της έλλειψης συντήρησης του εξοπλισμού, της κακής ποιότητας του εδάφους και της ανεπαρκούς επιτήρησης, που αποτελούν και τους βασικούς λόγους για την πρόκληση ατυχημάτων (777 ατυχήματα καταγράφονται στην Αττική κάθε χρόνο).

Σύμφωνα με την υπουργική απόφαση 28492/2009 (ΦΕΚ Β΄ 931), μέχρι το τέλος του2012 θα πρέπει όλες οι παιδικές χαρές να πληρούν τις προδιαγραφές ασφάλειας, καθαρισμού, φωτισμού, διάθεσης συστήματος ανακύκλωσης και πόσιμου νερού. Ο ΟΝΑ ανακοίνωσε ότι 63 από τις 132 παιδικές χαρές της Αθήνας προβλέπεται να ανακατασκευαστούν(*). Μέχρι σήμερα, η ανακατασκευή των παιδικών χαρών συνεπάγεται μόνο την αντικατάσταση ή συμπλήρωση του παλιού – συνήθως μεταλλικού – εξοπλισμού με νέα -ξύλινα ή πλαστικά – παιχνίδια.

(*) Σύμφωνα με τη δήλωση της κας Π.Ψαράκη, Προέδρου του ΟΝΑ, στην εφημερίδα Καθημερινή στις 13.04.2011

Σχεδιάζοντας την παιδική χαρά του αύριοΟι παιδικές χαρές της Αθήνας είναι όλες ίδιες και τυποποιημένες: δεν έχουν χαρακτήρα, προσδιορισμό, ταυτότητα, αναφορά, μνήμη και σχέση με το γύρω περιβάλλον. Αντικατοπτρίζουν την πλήρη έλλειψη έμπνευσης και αντίληψης στον σχεδιασμό και μοιάζουν να είναι αποτέλεσμα μιας τυχαίας διαδικασίας, χωρίς ουσιαστική μελέτη υλοποίησης. Εξυπηρετούν κατά προτεραιότητα την ασφάλεια, αλλά όχι και τον παιδαγωγικό τους ρόλο που είναι και ο βασικός λόγος ύπαρξης τους.Η καταγραφή και αποτίμηση της υφιστάμενης κατάστασης των 19 παιδικών χαρών του 2ου διαμερίσματος του Δήμου της Αθήνας, απέδειξε ότι οι περισσότερες από αυτές είναι σε μέτρια κατάσταση με τυποποιημένο εξοπλισμό παιχνιδιών, περίφραξη με ψηλά κάγκελα, χωρίς πράσινο ή φωτισμό η πόσιμο νερό, και μάλιστα κάποιες έχουν υποστεί βανδαλισμούς ή κι ακόμα έχουν εγκαταλειφθεί. Εστιάζοντας σε 4 υποβαθμισμένες περιπτώσεις παιδικών χαρών αυτού του διαμερίσματος της πόλης, η μελέτη Π.Χ.ΑΘΗΝΑ ξεκινά προτείνοντας μια στρατηγική επανασχεδιασμού παιδικών χαρών που στηρίζεται στο εξής σκεπτικό:

ΕΠΑΝΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ
ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ
ΕΠΑΝΕΚΤΙΜΗΣΗ

Το έργο Π.Χ.ΑΘΗΝΑ -η πρώτη προσπάθεια της «Παραδείγματος Χάριν» – γίνεται σε σύμπραξη με τη δημοτική αρχή της Αθήνας και έχει σαν στόχο την παρέμβαση σε παιδικές χαρές της πόλης με προτεραιότητα στον αρχιτεκτονικό και λειτουργικό σχεδιασμό. Σχεδιάζοντας πρωτότυπες λύσεις με βάση τις ανάγκες των παιδιών και των γονιών, δημιουργείται σταδιακά ένα δίκτυο αλληλένδετων χώρων με πολλαπλές και εναρμονισμένες δυνατότητες.

Ξεκινώντας άμεσα με ένα πιλοτικό έργο (1-3 παιδικές χαρές) χαμηλού κόστους και προχωρώντας στη συνέχεια στο κυρίως έργο (περίπου 10 παιδικές χαρές), οργανώνεται ένα πρότυπο σχέδιο δράσης για τις επί μέρους γειτονιές όλης της πόλης. Το πιλοτικό έργο ξεκινά τον Νοέμβριο 2011, οι μελέτες και η αδειοδότηση θα ολοκληρωθούν το Φεβρουάριο 2012 και η κατασκευή και λειτουργία το Μάιο 2012. Τον Ιανουάριο 2012 θα αρχίσει και η προσέλκυση χρηματοδότησης για το κυρίως έργο.

ΚΑΝΟΝΑΣ 1: Πέρα από την περίφραξηΗ παιδική χαρά πρέπει να είναι ένας φιλόξενος και ασφαλής δημόσιος χώρος παιχνιδιού, στον οποίο συμμετέχει όλη η γειτονιά. Χωρίς να θυσιάζεται η ασφάλεια, η σύνδεση με τον δημόσιο χώρο είναι απαραίτητη προκειμένου η παιδική χαρά να είναι ένας ανοικτός και προσβάσιμος σε όλους χώρος. Είναι σημαντικό για τα παιδιά να αισθάνονται άνετα και οικεία, όπως στο σπίτι τους.ΚΑΝΟΝΑΣ 2: Έδαφος με ενδιαφέρον

Η διαμόρφωση του εδάφους – επίπεδη ή ανάγλυφη- και η υφή του -σκληρή ή μαλακή- είναι καθοριστικές για τις χρήσεις, την κίνηση και τον χαρακτήρα μιας παιδικής χαράς. Το επίπεδο και σκληρό έδαφος επιτρέπει την κίνηση, το κεκλιμένο προκαλεί τη φαντασία, ενώ ο συνδυασμός τους το παιχνίδι! Το παιχνίδι μέσα στην παιδική χαρά πρέπει να επιφυλάσσει εμπειρίες και συναισθήματα ακόμα και αντίθετα μεταξύ τους, όπως έκπληξη αλλά και σιγουριά και ασφάλεια, δράση και ηρεμία.

ΚΑΝΟΝΑΣ 3: Προσδιορισμός χαρακτήρα

Ο σχεδιασμός μιας παιδικής χαράς πρέπει να αντλεί αναφορές από την τοποθεσία και τα χαρακτηριστικά του χώρου. Τοπίο και βλάστηση μπορούν να μετατραπούν σε υλικό παιχνιδιού. Ο τυποποιημένος εξοπλισμός μπορεί να αποτελεί συστατικό στοιχείο, χωρίς ωστόσο να κυριαρχεί στο χώρο. Η επιλογή του οφείλει να ορίζεται από τη αξιολόγηση των δραστηριοτήτων που πρέπει να εξυπηρετηθούν και να προκαλεί το παιχνίδι διαφορετικών ομάδων χρηστών.

ΚΑΝΟΝΑΣ 4: Ολες οι ηλικίες

Μια καλή παιδική χαρά ανταποκρίνεται σε όλες τις ηλικίες των παιδιών και τις διαφορετικές φάσεις ανάπτυξής τους. Οι ξεχωριστές ηλικιακές ομάδες έχουν διαφορετικές ανάγκες όσον αφορά την κίνηση και τις προκλήσεις της ασφάλειας, λόγω διαφορών στη σωματική τους διάπλαση, αλλά και στο πώς αντιλαμβάνονται και χρησιμοποιούν το περιβάλλον. Η παιδική χαρά σχεδιάζεται έτσι ώστε να ευνοεί την ανάπτυξη των δεξιοτήτων των παιδιών όλων των ηλικιών, καθώς ως τώρα οι τυπικές παιδικές χαρές απευθύνονται μόνο σε μικρά παιδιά.

0-4 ετών: Το παιδιά, υπό τη φροντίδα και επίβλεψη των ενηλίκων, εξερευνούν τον κόσμο γύρω τους και προσπαθούν να κάνει ελεγχόμενες κινήσεις. Έχουν ανάγκη να αισθάνονται προστασία στην παιδική χαρά.

4-6 ετών: Τα παιδιά είναι ευφάνταστα, ανακαλύπτουν το ένα το άλλο και έχουν ανάγκη από πολύ εντατική άσκηση. Μέσω της μίμησης διδάσκονται πολλά και αποτελεσματικά.

6-9 ετών: Τα παιδιά αισθάνονται την ανάγκη να ανήκουν σε μια μικρή ομάδα, στην οποία μέσω του παιχνιδιού επικοινωνούν. Απαραίτητη η δυνατότητα ευέλικτης κίνησης και συμμετοχής σε ομαδικά αθλήματα και παιχνίδια.

9-12 ετών: Σ’ αυτή τη φάση το παιχνίδι ορίζεται με κανόνες και συμβαίνει σε ομάδες. Τα παιδιά μπορούν να παίζουν δίχως επίβλεψη αναπτύσσοντας την αίσθηση ελευθερίας και ευθύνης.

12 + ετών: Τα παιδιά συναγωνίζονται μεταξύ τους κυρίως μέσω αθλημάτων. Η άσκηση αποκτά ένα κατεξοχήν κοινωνικό χαρακτήρα.

ΚΑΝΟΝΑΣ 5: Ανάδειξη δεδομένων, αναφορών

Αν μια παιδική χαρά λειτουργεί καλά ή όχι, αν είναι φιλική ή αφιλόξενη, αν είναι σε καλή κατάσταση ή υποβαθμισμένη, όλα εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες που σχετίζονται με τη χωροθέτηση, το σχεδιασμό, τη γενικότερη κοινωνική και οικονομική κατάσταση. Κάποια στοιχεία, όπως η φύση, η τοπογραφία, το δομημένο περιβάλλον, η ιστορία, τα τοπωνύμια κ.α., μπορούν να καθορίσουν το πλαίσιο του επανασχεδιασμού των παιδικών χαρών από την Π.Χ. ΑΘΗΝΑ, ενώ παράλληλα η καινοτομία μπορεί να προκύψει από την επανεκτίμηση και επανάχρηση αυτών των στοιχείων που είναι ήδη διαθέσιμα.

ΚΑΝΟΝΑΣ 6: Δημιουργία δικτύου

Η παιδική χαρά είναι για τους νέους ένα κομβικό σημείο μεταξύ σπιτιού, γειτονιάς και πόλης. Αντί να είναι αυτόνομοι και ανεξάρτητοι προορισμοί με ζώνη επιρροής δύο ή τριών οικοδομικών τετραγώνων, οι παιδικές χαρές της Π.Χ.ΑΘΗΝΑ μπορούν να διασυνδεθούν σε ένα δίκτυο συσχετιζόμενων και αλληλοσυμπληρούμενων κόμβων. Το δίκτυο μπορεί να συμπεριλάβει – εκτός από έργα της πρωτοβουλίας – κι άλλους τόπους που ανήκουν στον Οργανισμό Νεολαίας και Άθλησης της Αθήνας ή/ και έργα αντίστοιχων πρωτοβουλιών.

Επιπλέον, οι παιδικές χαρές του έργου Π.Χ.ΑΘΗΝΑ δεν θα προσφέρουν στους χρήστες μόνο την εμπειρία μιας επιτόπου επίσκεψης σε μια από αυτές. Όλες οι παιδικές χαρές θα δημιουργούν κι ένα ψηφιακό δίκτυο παιχνιδιού στην πόλη, στο οποίο θα έχουν πρόσβαση όλοι – μικροί και μεγάλοι – μέσω συγκεκριμένων ψηφιακών εφαρμογών στα νέα μέσα.

ΚΑΝΟΝΑΣ 7: Πολυδιάστατο παιχνίδι

Ο σχεδιασμός της παιδικής χαράς πρέπει να σχετίζεται με ένα όραμα για το υπαίθριο παιχνίδι. Ο ρόλος της παιδικής χαράς στη γενική εκπαίδευση του παιδιού στην Ελλάδα είναι ένα παραμελημένο θέμα, ενώ κανονικά η φύση, ο πολιτισμός, το παιχνίδι, η άθληση και η μάθηση θα πρέπει να συνυπάρχουν σε διάδραση.

Συναγωνισμός: Η κίνηση προκαλεί τη σωματική μυϊκή ανάπτυξη και εξάσκηση. Στο χώρο πρέπει να προσφέρεται η δυνατότητα για παιχνίδια συναγωνισμού όπως ποδόσφαιρο, μπάσκετ κ.α.
Ανακάλυψη: Η ενασχόληση με τα φυσικά φαινόμενα, η εξερεύνηση και παρατήρηση της φύσης ενισχύουν την ανάπτυξη της πρωτοβουλίας και τη μάθηση.

Κίνηση: Μια κατηγορία αφορά παιχνίδια όπως κουτσό ή σκοινάκι. Μια δεύτερη αφορά την άσκηση των δεξιοτήτων, όπως αναρρίχηση σε τοίχο ή εμπόδια. Μια τρίτη αφορά τη δυνατότητα μετακίνησης με τροχοφόρα όπως ποδήλατα, σκέιτ κ.α. Μια τέταρτη αφορά την πρακτική εξάσκηση της μάθησης μέσα από στοιχεία, όπως αριθμοί και γράμματα, ως εξάσκηση στην ανάγνωση, τον πολλαπλασιασμό κλπ.

Μίμηση: Η παιδική χαρά πρέπει να διεγείρει την ανάπτυξη της φαντασίας, προσκαλώντας τα παιδιά να παίξουν παιχνίδια ρόλων όπως πειρατές, κλέφτες και αστυνόμοι κ.α.

Επικοινωνία: Στην παιδική χαρά πρέπει να υπάρχουν σημεία που προκαλούν τη δημιουργία αλλά και τη συντήρηση των κοινωνικών σχέσεων ανάμεσα στα παιδιά και τους συνοδούς τους.